สมอไทย
ชื่อพื้นเมือง สมออัพยา มะนะ (ภาคเหนือ) ม่าแน่ (กะเหรี่ยง เชียงใหม่)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia chebula Retz.
ชื่อ วงศ์ สมอ COMBRETACEAE
ชื่อ สกุลไม้ สมอไทย Terminalia L.
ชื่อ สามัญ Chebulic Myrobalans, Myrobalan Wood, Ink Nut
นิเวศวิทยา และการกระจายพันธุ์
ใน ประเทศไทย พบขึ้นใน ป่าดงดิบเขา ป่าโปร่ง ป่าเบญจพรรณ และป่าสักที่สูงจากระดับน้ำทะเล 100 - 500
ในต่าง ประเทศ พบขึ้นทั่วไปใน เอเชีย
สถานภาพ ประเภท ก. ไม้หวงห้ามธรรมดา ยกเว้วนกรณีที่ขึ้นในที่ดินกรรมสิทธิ์
ลักษณะ ทั่วไป
ต้นไม้ เป็นไม้ต้น ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 15 - 25 ม. ลำต้นเปลาตรง โคนต้นไม่มีพูพอนหรือมีบ้างเล็กน้อยในช่วงที่ใกล้ผิวดิน เรือนยอด เป็นพุ่มกลม เปลือกนอก หนา สีน้ำตาลค่อนข้างดำ มีรอยแตกตามยาวเป็นร่องลึก ขรุขระ เปลือกใน สีน้ำตาลแดง กิ่งอ่อนและยอดอ่อน มีขนสีน้ำตาลแดงหนาแน่น ปลายกิ่งลู่ลง
ใบ ใบเดี่ยว ติดตรงข้ามหรือเยื้องกันเล็กน้อย ทรงใบมีทั้งรูปรี ๆ และรูปไข่ขนาดใหญ่ใบสั้นปลายแหลมเล็ก ๆ หรือรูปขอบขนานบริเวณขอบใบใกล้กับโคนใบ มีตุ่มหูด 1 คู่ โคนใบมนและมักบิดเบี้ยวเล็กน้อย ขนาดใบกว้าง 10 - 13 ซม. ยาว 18 - 28 ซม. เนื้อใบค่อนข้างหนา ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 2 - 2.5 ซม. ใบอ่อน ขอบใบอ่อนมีขนสีน้ำตาลอ่อนหนาแน่น เรียงเป็นระเบียบ ใบแก่หลังใบสีเขียวเข้ม มีขนสีขาวคลุม ท้องใบสีจางกว่า มีขนสีน้ำตาลอ่อนนุ่ม เมื่อใบแก่ ขนทั้ง 2 ด้านจะหลุดร่วงหมดไป หรือมีเหลืออยู่บ้างเพียงประปราย เส้นแขนงใบค่อนข้างถี่ มี 12 - 18 คู่ และมักมีเส้นแทรก เส้นใบย่อยแบบร่างแหเห็นชัดมากทางด้านท้องใบ
ดอก ดอกออกเป็นช่อ แต่ละช่อจะมีช่อแขนง 4 - 7 ช่อ ปลายช่อจะห้อยลงสู่พื้นดินหรือตั้งขึ้น ดอกบานเต็มาที่กว้างประมาณ 3 - 4 มม. เป็นดอกสมบูรณ์เพศสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน กลิ่นหอม กลีบรองกลีบดอกมี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย มีขนแน่นทางด้านใน ไม่มีกลีบดอก เกสรผู้ มี 10 อัน เรียงตัวเป็นสองแถวล้อมรอบรังไข่ รูปไข่ เกลี้ยง ๆ ภายในมีช่องเดียว มีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว
ผล เป็นพวกผลสด รูปไข่กลับ รูปไข่ รูปกระสวย หรือรูปรักบี้ ยาว 3 - 4 ซม. กว้าง 2 - 3 ซม. ผิวเรียบมี 5 เหลี่ยมหรือพู จำนวนเมล็ด มี 1 เมล็ด มีเนื้อเยื่อหนาหุ้ม ผลแก่ สีเขียวอมเหลือง แต่เมื่อแห้งจะออกสีดำ
ระยะเวลาใน การออกดอกและเป็นผล ออกดอกระหว่างเดือน เมษายน-มิถุนายน และเป็นผลแก่จัดระหว่างเดือนกันยายน-ธันวาคม
การขยาย พันธุ์ โดยการเพาะกล้าไม้จากเมล็ด
ลักษณะ เนื้อไม้
เนื้อไม้แปร รูป กระพี้สีเขียวอ่อนถึงเหลืองอ่อน หรือสีน้ำตาลแกมเทา แก่นสีม่วงแก่ แตกต่างจากกระพี้เห็นได้ชัดเจน เสี้ยน สน แข็ง เลื่อย ไสกบ แตกต่างยาก ทนทานแดดฝนได้ดี
ความถ่วง จำเพาะ ประมาณ 1.22
กลสมบัติไม้ เนื้อไม้มีความแข็ง ประมาณ 1,133 กก. ความแข็งแรง 1,155 กก./ตร.ซม. ความดื้อ 121,700 กก./ตร.ซม. ความเหนียว 3.04 กก-ม.
การผึ่ง การอบ อบให้แห้งได้ยากปานกลาง ใช้ตารางอบไม้ที่ 4
ความทนทาน ตามธรรมชาติ ตั้งแต่ 2 - 6 ปี เฉลี่ยประมาณ 3 ปี
การ ใช้ประโยชน์
ด้านเนื้อไม้แปรรูป ใช้ในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือน เช่น ทำเสา รอด คาน ตง เครื่องเรือน เครื่องเกวียน กรรเชียง เกวียน ครก สาก กระเดื่อง
ด้านการทำสี ย้อม เปลือกให้สีเขียว และผลให้ สีดำ ชาวบ้านภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคกลาง นิยมใช้ย้อมผ้าไหม ผ้าฝ้าย ย้อมเครื่องมือประมง เช่น แห อวน และให้น้ำฝาดชนิด Pyrogallol
ด้านสมุนไพร ส่วนที่ใช้เป็นสมุนไพรและสรรพคุณคือ
ดอก รสฝาด ต้มดื่มแก้บิด
ลูก แก่ รสฝาดเปรี้ยวขม แก้ไข้ ขับเสมหะ แก้โลหิตในอุทร แก้น้ำดี ถ่ายอุจจาระ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง แก้ลมป่วง แก้พิษร้อน ภายใน แก้ลมจุกเสียด ถ่ายพิษไข้ คุมธาตุ แก้ไอเจ็บคอ ขับน้ำเหลืองเสีย แก้เสมหะเป็นพิษ แก้ดีพลุ่ง แก้อาเจียน บำรุงร่างกาย แก้นอนสะดุ้งผวา ดองกับน้ำมูตรโค ดื่มแก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ตามข้อ แก้อ่อนเพลีย บดเป็นผงโรยแผลเรื้อรัง
เนื้อ ลูกสมอ รสฝาดเปรี้ยว แก้บิด แก้ท้องผูก แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้โรคเกี่ยวกับน้ำดี แก้โรคท้องมส แก้ตับ ม้ามโต แก้อาเจียน แก้สะอึก แก้หืดไอ แก้ท้องร่วงเรื้อรัง
ลูก อ่อน รสเปรี้ยว ถ่ายอุจจาระ แก้โลหิตในท้อง แก้น้ำดี แก้เสมหะ
เปลือก ต้น รสฝาดเมา ต้มดื่ม บำรุงหัวใจ ขับน้ำเหลืองเสีย ขับปัสสาวะ
ด้านเป็นพืชอาหาร ส่วนที่ใช้เป็นอาหารและ ปริมาณคุณค่าสารอาหารคือ
คุณค่าสาร อาหารขอผลสมอไทย ในส่วนที่กินได้ 100 กรัม และสารอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย ตามรายงานของกองโภชนาการ กรมอนามัย พ.ศ. 2535 ประกอบด้วย
พลังงาน 53 กก. แคลอรี่ น้ำ 85.9 กรัม โปรตีน 1.2 กรัม ไขมัน 1.7 กรัม คาร์โบไฮเดรต 8.2 กรัม กาก 2.5 กรัม ใยอาหารยังไม่มีรายงาน เถ้า 0.4 กรัม แคลเซียม 18 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 18 มิลลิกรัม เหล็ก มีเล็กน้อย เบต้าแคโรทีน 32 มิลลิกรัม วิตามินเอ 500 มิลลิกรัม วิตามินบี2 0.01 มิลลิกรัม ไนอะซิน 2.0 มิลลิกรัม วิตามินซี 116 มิลลิกรัม
ด้านการเป็นไม้ประดับ ความน่าสนใจของไม้ต้นนี้ คือ เป็นต้นไม้ที่มีรูปทรงดี มีร่มจากเรือนยอดกว้าง รูไข่ กิ่งและใบอ่อนมีขนสีน้ำตาลแดงคลุมทั่วไป ทำให้มีสีสันสวยงาม ผลเป็นอาหารของคนโดยกินผลสดหรือเชื่อม พัฒนาเชิงพาณิชย์ได้กว้างขวาง และสัตว์ป่ากินเป็นอาหารทั่วไป เป็นพืชสมุนไพรที่มีค่ามากคู่กับตำราสมุนไพรไทย
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น